Lockerbie

Në Manchester mbërrita aty nga ora 8.00 e mëngjesit. Ishte e diel. Nëpër qytet, rrugëve e bulevardeve të tij, nuk shihej asnjë lëvizje. Parkova makinën në një rrugicë pranë bashkisë. Në stacion ndaloi autobusi i linjës. Ishte bosh. “Ndoshta janë akoma duke fjetur”, - thashë me vete kur vura re se shoferi fërkoi sytë. Dola nga makina dhe fillova të lëviz pa ditur ku.

Qyteti ishte i qullët. Shiu që më shoqëroi sapo u nisa nga Birmingham-i, akoma vazhdonte. Me aparatin fotografik varur qafës, kërkoja strehët e godinave. Hyra në një bar që i kishte dritat ndezur dhe u ula tek tavolina pranë dritares. I zoti i tij po pastronte dhe po mblidhte qelqe e gjysma shishesh nëpër dysheme.

- Ke pasur ndonjë festë mbrëmë? - e pyeta tek s’ia ndaja sytë kovës që po mbushej plot.

- Këtë lloj feste kam gati përnatë, - m’u përgjigj ai pa e ngritur kokën. - Nesër, Manchester United-i do të luajë kundër Tottenham Hotspur-it dhe i gjithë qyteti diskuton formacionin që do të dalë në fushë, - e vazhdoi ai fjalinë duke drejtuar trupin dhe u nis për te koshi ku derdhi kovën.

Ktheva kokën nga faqet e mureve mbushur me fotografi të ekipit ndër vite dhe imagjinoja debatet e nxehta që kishin zgjatur ndoshta deri pak minuta para se të vija unë.

- Ç’dëshiron të pish? - më pyeti duke fshirë duart në një peshqir.

- Kafe, të lutem.

- Në lokalin tim nuk shërbehet kafe.

- Hëëëm. Më sill...

- Bier, Whisky, London Dry Gin...

- Qysh në mëngjes?

- Të tjerët sa u larguan, - tha ai dhe tregoi me dorë dyshemenë që tashmë ishte e pastër.

- Ata ishin tifozë të Manchester United-it. Unë jam tifoz i Liverpool-it, - iu përgjigja duke qeshur.

Ai, pasi më pa thellë në sy, shtrembëroi buzët si të donte të më thoshte: “Po ç’të s’ëmës kërkon në një ManU fan-Club?”

- Jam nga Shqipëria dhe rrugës për Glasgow mendova të hyja në qytet, - ndërhyra kur në sytë e tij vura re hidhërimin. - Më sill një birrë. Vetëm nëse është prodhim i zonës suaj. Nuk dua birrë gjermane apo austriake.

Ai, mjekra e thinjur e të cilit vazhdonte deri afër komçës së tretë të këmishës, u kthye te banaku dhe nga vendi ku isha ulur, ndiqja gotën që mbushej derisa shkuma filloi të dilte jashtë saj.

Pas pak erdhi dhe ma la në tavolinë.

Vura re se shiu kishte pushuar. Me sytë nga qielli që derdhi poshtë disa rreze dielli, por që u fshehën përsëri mbas reve, piva birrën aq shpejt, saqë nga fyti më doli një gromësimë.

- Uroj të fitoni nesër, - i thashë.

Ai, ashtu mbështetur te banaku siç ishte, ktheu kokën nga fotografia e trajnerit dhe me anën e buzëve që mblodhi, donte të më thoshte se nuk ishte i kënaqur me të.

Qyteti kishte filluar të zgjohej. Rrugëve akoma të lagështa dëgjohej rrëshqitja e rrotave të makinave. Përballë meje kaluan disa djem me nga një shishe pijesh nëpër duar. “Do i ketë zbuar pronari i ndonjë lokali”, - thashë me vete kur shihja lëvizjet e këmbëve të tyre si ato të marinarëve në detin plot tallaze.

U ktheva te makina dhe vazhdova udhëtimin. Shiu filloi përsëri. Highway M6 ishte e qetë. Nga dritarja shihja pamjet pranë dhe herë pas here, ndaloja për të fotografuar.

Pak pasi kisha hyrë në Skoci, lexova tabelën që tregonte se pas 5 miljesh ndodhej qyteti Lockerbie. Instinktivisht, ula shpejtësinë dhe me vete fillova të thosha: “Lockerbie, Lockerbie, Lockerbie. Ku e kam dëgjuar këtë?” Me mendimet akoma të paqarta në kokë më doli përsëri përpara tabela tjetër, e cila tregoi se pas 1,5 miljesh ishte dalja për atje. M’u kujtua... M’u kujtua ajo që kishte ndodhur më 21 dhjetor të vitit 1988, kur një avion i PANAM-it (Pan American World Airways) me 243 pasagjerë shpërtheu në 10.000 metra lartësi dhe ra mbi qytet duke vrarë edhe dhjetëra të tjerë. Ishte i pari akt terrorist me një avion.

 Ktheva timonin dhe dola nga autostrada. Vazhdova udhëtimin për aty. Shihja me kureshtje çdo gjë që më dilte përpara, derisa lexova tabelën në të cilën shkruhej: “Welcome in Lockerbie.”

Po më krijohej përshtypja se ishte qytet i vogël. Një rrugë që duhet të ishte kryesore dhe anës saj shtëpi dykatëshe që, në ndryshim me ato nëpër Angli, ishin të bardha. Ndalova përballë kishës dhe dola nga makina. Fillimisht, lëviza pa ndonjë ide dhe sytë i mbaja çative, se mos vallë edhe pas 30 vjetësh dilte tym nga djegia e tyre.

Një qetësi e bezdisshme shoqëronte rrugët, lokalet dhe shtëpitë. Hyra në kishën përballë se mos lexoja gjë për ngjarjen e ndodhur dhe sa hapa portën, pashë që gati gjithë qyteti ishte brenda. Aq shumë u habita, sa kjo u ra në sy besimtarëve. M’u kujtua ajo e diel qershori në vitin 2004, kur nëpër malet Karpate, nga kureshtja për të parë një kishë që m’u duk e braktisur dhe gati në të shembur pranë disa varreve pa emra, hapa me forcë portën e saj dhe ashtu me pantallona të shkurtra e zbathur siç isha, hyra brenda duke çuditur besimtarët, të ndarë gratë në një anë dhe burrat në anën tjetër, të cilët më ftuan me një buzëqeshje të lehtë të ulesha edhe unë për të dëgjuar priftin e tyre që, me një zë si ta kishte shpërndarë orkestrën simfonike nëpër fyt, këndonte meshën e së dielës.

Ishte hera e parë që përjetoja një meshë anglikane. Ndenja pak aty dhe dola përsëri jashtë. Një burrë me biçikletë dhe i veshur me rroba kundër shiut po kalonte.  

- Dini gjë nëse ka ndonjë memorial kushtuar tragjedisë së 30 vjetëve më parë? - e pyeta.

Ai ndaloi dhe duke parë targat e makinës pranë meje, buzëqeshi. Pa zbritur nga biçikleta, ktheu trupin nga rruga nga e cila kishte ardhur dhe më tha se te rrugica e parafundit duhet të kthehesha djathtas e të vazhdoja derisa të më dilnin përpara varrezat e qytetit, ku ishte ndërtuar edhe përkujtimorja në kujtim të tyre. 

Nëpunësi i varrezave, një burrë tejet i moshuar, me flokë e mjekër të bardhë, qysh në fillim më la përshtypjen se sapo kishte dalë, apo po priste të hynte, nga një prej varreve aty pranë. Me një anglishte gati të përgjysmuar, kuptova vetëm “Garden of Remembrance”, kur drejtoi dorën për nga parcela me varret e atëhershme.

Fillova të lexoja shkrimet nëpër pllakat e zeza prej mermeri: emrat e tyre, moshën dhe pa mendje, po rikonstruktoja ngjarjen. Llahtarin që përjetuan ata sipër dhe ata poshtë, në qytet, kur pjesë të avionit ranë mbi çatitë e tyre në momentin që ata sapo ishin ulur për të ngrënë darkë, por që paskësh qenë “darka e fundit” për ta. Pranë varreve të freskëta. Të porsambjella. “Siç duket, përpara se të shkonin për t’u falur, paskan qenë këtu”, - thashë me vete duke risjellë nëpër mendje burrat dhe gratë që kishin mbushur kishën.

Në Glasgow mbërrita aty nga ora 17.00. Qyteti gumëzhinte nga lëvizjet e makinave rrugës dhe njerëzve trotuarit.

Të nesërmen, rrugës për Highland, dëgjova në radio se Tottenham Hotspur-i kishte fituar 3-0 në Manchester dhe duke shikuar liqenet dhe kështjellat që më dilnin përpara, imagjinoja pronarin e lokalit duke mbledhur copa shishesh e ndoshta xhamat e thyer të dritares, pranë së cilës pija i qetë birrën dhe prisja të hapej koha për të shëtitur rrugëve të qytetit.

 

Edinburgh,

e mërkurë, 28 gusht 2018