Dita e parë në Shkup

Pjesë nga romani NILKON

 

Më datë 27 mars avioni i shoqërisë “Austrian Airlines” fluturoi për në Shkup. Në aeroport më priste Imeri dhe dikush tjetër. E njoha nga përshkrimi që më bëri i vëllai, Aqifi. Ishte një djalë aty tek të tridhjetat, me flokë ngjyrë ndryshku, të fryrë sipër.

Dolëm nga godina e aeroportit dhe hipëm në një “Volkswagen” të zi, që i takonte Sihatit, shokut të tij, siç ma prezantoi. Mbas gati njëzet minutash hymë në qytet, duke përshkuar disa rrugë të gjera. Pas tyre makina hipi sipër një ure, mori kthesën për djathtas dhe në një tabelë lexova “Stara čaršija”. Nuk e dija se çfarë ishte. Ishte hera e parë që hyja brenda qytetit, ku menjëherë më ranë në sy godinat, gati të gjitha dykatëshe, si ato të pazarit të vjetër të Krujës. Dola jashtë dhe fillova t’i shoh me vëmendje.

- Ulemi këtu për të pirë diçka, - tha Imeri dhe e drejtoi dorën nga një restorant, që kishte nxjerrë tavolinat jashtë.

U ulëm. Ishte një qebaptore poshtë një rrapi të madh, ku pranë kishte një si shatërvan. Ktheva kokën nga dera e lokalit, ku sipër saj lexova “Turisti”. I thashë Imerit se të nesërmen mbas takimit me të kunatin, burrin e motrës, të cilit ai i thoshte dhëndër, më duhet të shkoj në Ambasadën Austriake, sepse kam lënë takim me ambasadorin, të cilit dua t’i tregoj hollësisht mbi atë që duhet të organizoj.

- As mos e ki atë merak, - tha Imeri.

U ngritëm dhe filluam të lëviznim nëpër rrugicat e shumta që ishin aty te pazari i vjetër i Shkupit, ku sytë më kapën një hotel. U futa brenda. Pyeta të zotin nëse kishte dhoma të lira.

- Vërtet do të flesh këtu? - pyeti Imeri.

- Po. Dua të fle këtu, në këtë pazar qindravjeçar, mbasi po më duket vetja si i kthyer treqind vjet prapa në kohë.

Shoferi shkoi te makina dhe nxori valixhen time. Hyra brenda dhe mora çelësin e dhomës. Ishte në katin e dytë. Ora po shkonte 18:00. Në fund të javës ora do të ndërrohej. Dritat e dyqaneve po fikeshin një nga një. Pazarit po i mekej fytyra. U ndezën dritat e rrugicave. Ishin të instaluara fasadave të dyqaneve, por një këtu e një atje. Zbrita poshtë. Pas disa minutash u bë qetësi e plotë. Nga një dyqan doli një burrë dhe një grua e veshur me pardesy dhe me shami në kokë. M’u kujtuan ato gratë në kufirin Preshevë-Tabanovcë, ku në mes të gushtit e të dyzet gradëve diell nuk e hiqnin pardesynë. Filluam të lëviznim pa ditur ku. Ndiqja emrat e dyqaneve. S’i kuptoja. Ishin maqedonisht.

- Po në shqip, pse nuk janë? - pyeta Imerin.

- Është ngritur si debat në parlament, mbasi është edhe në Marrëveshjen e Ohrit përdorimi i gjuhës shqipe, - m’u përgjigj.

Qendrat tregtare ishin mbyllur të gjitha. Tek-tuk dukeshin drita, por, me sa vura re, ishin vetëm qebaptore, ku tymi që dilte nga dritaret kishte filluar të rrallohej. U kuptua që Çarshisë po i mbaronte fitili i llambës së vajgurit. Vazhduam rrugën dhe mbas disa hapave u dukën siluetat e disa godinave katërkatëshe.

- Po andej çfarë është? - pyeta.

- Pjesa maqedonase, - tha ai.

Po i afroheshim urës së gurtë që ndan qytetin në dy pjesë, në atë shqiptare dhe atë maqedonase. Në hyrje të saj ishte ulur dikush, që shiste stilolapsa e kinkalerira të ndryshme. Ndalova në mes të urës dhe shikoja lumin e Vardarit poshtë saj. M’u kujtua që ekipi i futbollit të qytetit të Shkupit quhej “Vardar”. Matanë urës godinat ishin të reja ose, më mirë të them, stil i viteve 1970, si ato të Tiranës. Kisha lexuar se tërmeti i vitit 1963 e shkatërroi gati tërësisht Shkupin dhe se për rindërtimin e tij Tito kishte treguar mjeshtërinë e tij diplomatike, duke bërë që gjithë bota të jepte ndihma financiare, madje ishte angazhuar Kenzo Tango, një arkitekt i njohur japonez, i cili kishte fituar konkursin ndërkombëtar për masterplanin e qytetit.

U kthyem përsëri te Çarshia. I thashë Imerit të vinte të nesërmen në orën nëntë. Ndenja edhe pak jashtë, por ndjeva të ftohtë dhe hyra në hotel.

“Më mirë te ky hotel këtu si qindra vjet më parë sesa andej, nga ana tjetër e urës, mes pallateve si të Laprakës”, - thashë me vete. I zoti i hotelit, një burrë me trup të madh e flokë shumë të dendur, ishte duke luajtur shah me dikë. U ula tek tavolina bosh dhe i thashë të më sillte një shishe birrë. U çua dhe më solli një Skopsko. Ishte hera e parë që e shihja atë birrë. Kisha dëgjuar se në fillim të viteve ’90, kur sapo kishte filluar tregtia me jashtë, nga Maqedonia kishin sjellë një lloj birre. Ndoshta ishte kjo. U kujtova. Ishte tjetër birrë. Ishte Kruna. E pyeta të zotin nëse kishte birrë Kruna për ta provuar se ç’shije kishte, mbasi ma kishin mburrur shumë atë kohë. Ndoshta ngaqë s’kishin provuar të tjera, përveç atyre që ishin prodhuar në Korçë e Tiranë, të cilat prej kohësh nuk prodhoheshin më. I zoti i hotelit ktheu kokën si për të parë nëse e kisha seriozisht atë që thashë dhe, kur nuk vuri re ndonjë nënqeshje, ma bëri me dorë duke më thënë: “Po çfarë Kruna më thua? Skopsko është birra më e mirë në Maqedoni.” Mora shishen e birrës me vete dhe u ngjita në dhomë, ku, sa hyra, hapa televizorin. Ishin stacione maqedonase. Nuk kuptoja asgjë. E lëviza andej-këndej, por asgjë në shqip ose gjermanisht. E lashë te një stacion që jepte futboll. Luante Vardari kundër Veles. Vrava mendjen se ku e kisha dëgjuar këtë emër. M’u kujtua. Dikur, aty nga vitet ’80 a më parë, në kupat ballkanike kishte luajtur Flamurtari kundër Veles dhe kisha qenë në stadium. Nuk e dija nga i binte ai qytet. Mbylla televizorin dhe qëndrova ashtu shtrirë, me mendjen se si do të shkonte takimi i nesërm në Kryeministri me zëvendëskryeministrin.

Më kishte zënë gjumi.

Të nesërmen, si gjithmonë, gjumi më doli shpejt. Ishte ora pesë. Shkova te dritarja dhe pashë që dhoma ime i binte mbi rrugicën e Çarshisë. U shtriva përsëri, ndenja ashtu shtrirë derisa filloi të zbardhte dhe u futa në dush. U vesha dhe dola nga dhoma. Në korridor kaloi pastruesja. Ishte një grua aty tek të dyzetat. Pa e ditur se nga isha, më tha: “Dober dan.” Zbrita poshtë. Dola jashtë të pija kafe. Asnjë lëvizje. Përveç trokitjes së shiut llamarinave mbi çatitë e godinave të vjetra dhe mureve sa të lyera e sa njolla-njolla, sa të suvatuara e sa të regjura, asgjë nuk dëgjohej. Dyqanet e floririt, që një natë më parë vezullonin nga drita, tashmë ishin bosh. Qyteti më dukej si fletët e një libri të zhubravitur e të zverdhur nga koha. U ktheva përsëri në hotel dhe pyeta pastruesen se mos kishte çadër. Më dha një.

Shkova te qebaptorja ku kisha qenë me Imerin një natë më parë. Hyra brenda. Në lokal ishin dy veta. Kamerieri, një djalë i qethur shkurt dhe i veshur me pantallona të zeza dhe këmishë të bardhë, mbështetur te banaku, si dhe një grua, të cilën sytë ma zunë pa hyrë akoma brenda, pasi qëndronte te dritarja, pranë zgarës. Sapo ishte ndezur soba. Ndihej era e qymyrit. I hodha një shikim të shpejtë lokalit. Në murin e palyer, ku e verdha nga tymi ishte bërë gati kafe, si yndyra e qebapëve që piqeshin gati tërë ditën, ishte varur fotografia e një burri me pamje meiti. Fillimisht, mendova mos ishte ndonjë president i Maqedonisë, por ai më krijoi idenë se duhet të kishte vdekur dhe e kishin vënë aty si kujtim. Kishte një pamje si të një njeriu që e kishin fotografuar enkas për gur varri. Si të thuash, e kishin ngritur në lëngim e sipër nga shtrati, për ta fotografuar gati një orë përpara se të vdiste. Hoqa sytë nga fotografia. Ngrita kokën dhe vura re se tavani ishte i ulët, prej druri. Në krah të tavolinës ishin disa shkallë që të shpinin në katin e dytë. Siç duket, dhoma duhet të ketë qenë e lartë, por për të fituar hapësirë pronari duhet të ketë vendosur në mes të saj një dysheme për të krijuar një kat tjetër brenda lokalit. Ktheva sytë nga kamerieri, i cili po më ndiqte me sy. Momentin që sytë tanë u kryqëzuan, erdhi.

- What would you like to drink? - më pyeti ai në anglisht.

S’e kuptova pse m’u drejtua në atë gjuhë. Ndoshta, ngaqë kjo zonë frekuentohet nga të huajt ose edhe nga emri i lokalit “Turisti” do të më ketë marrë edhe mua për turist. Në fakt, unë turist isha, sado që kisha ardhur për punë, por ai s’e dinte. E pashë nga koka te këmbët, si ta peshoja me sy, dhe pa e kuptuar iu përgjigja duke i thënë:  

- Coffee, please. 

Shkoi te banaku për të bërë kafenë. Shikoja gruan që qëndronte te zgara, së cilës, nga llamba që nisej nga sipër e varej deri afër kokës së saj, i binte një dritë e verdhë, si ajo e djathit kaçkavall aty te banaku. Siç duket, nga tymi dhe nga lyra e qofteve, llamba ishte veshur dhe sado që ajo duhet ta ketë fshirë kushedi sa e sa herë me përparësen e saj, përsëri, nga trashësia e lyrës, s’kishte derman t’ia sillte më ndriçimin e duhur. Jashtë u dëgjua një zhurmë dhe nga dritarja vura re të ndalonte një karrocë llamarine ngjyrë blu me tri rrota. Dera u hap dhe brenda hyri një burrë i shkurtër, zeshkan, me pamje të drobitur, që, siç dukej, ishte nisur nga shtëpia pa shi dhe rrugës ishte bërë qull. La disa gazeta në tavolinë dhe ndenji pranë sobës në mes të dhomës, me këpucët që ua ngjiti aq afër llamarinave të saj, saqë m’u krijua përshtypja se do të donte t’i fuste brenda t’i thante. Kamerieri solli kafenë. E lashë pak të ftohej. Një zakon i vjetër ky tek unë. Shikoja atë burrin që thante këmbët, me sytë nga dritarja, humbur mes grisë së tymit të thatë pas xhamave dhe avullit të qulltë gri, që dilte nga tharja e çorapeve të tij.

Më ra zilja e telefonit. Ishte Imeri që më pyeti ku isha, mbasi s’më kishte gjetur në hotel. Pashë orën që shënonte tetë. Siç duket, Imerin nuk e mbante vendi në shtëpi dhe ishte nisur më shpejt, ose nga padurimi e kishte ndërruar orën një javë përpara. Kamerieri erdhi përsëri tek unë.

- Pse të mora për ingliz, bre? - më pyeti.

- Nga ta di unë, - i thashë.

Ula kokën për të parë veten se çfarë do e ketë shtyrë atë të më merrte për anglez. Ndoshta xhaketa me kuadrate të kuqe e jeshile, këmisha e bardhë dhe kravata rozë, pantallonat kadife jeshile të errët, kapela me kuadrate, si dhe këpucët kamosh me qafa ngjyrë kafe të pjekur.

- Po, bre, - tha ai, që e kuptoi shikimin tim kontrollues.

Qesha. E pyeta për emrin.

- Sevdall, - më tha, me sytë që i ndriçuan.

- Nga Shkupi je?

- Po bre, shkupjanë të vjetër jemi. Në Gazi Babë e kam shtëpinë.

Nuk e dija nga i binte, por nga lëvizja e dorës së tij kuptova se duhet të ishte ndonjë lagje. Nga dritarja pashë të vinte Imeri. Hyri brenda. La çadrën te dera dhe u ul pranë meje. Porositi Sevdallin t’i bënte pesë qebapë dhe t’i sillte një bidon dhallë.

- Qysh në mëngjes? - e pyeta.

- Kjo të mban, - m’u përgjigj.

Sevdalli solli një pjatë alumini me pesë qebapë, pak djathë të grirë, dy speca të pjekur dhe pak piper. Imeri iu fut pjatës si të ishte mëngjesi i fundit.

“Çudi e madhe!” - thashë me vete. - “Edhe mbrëmë pesë qebapë hëngri”. Ndenjëm aty derisa Imeri mbaroi dhe duke buzëqeshur, e përshëndeta kamerierin duke i thënë: “Goodbye.”

Dolëm jashtë. Dyqanet filluan të nxirrnin reklamat jashtë dyerve. Kishte shkuar ora nëntë. Imeri përshëndeste majtas-djathtas.

- Eja, bre Imer, eja të pimë një kafe, bujrum, - i tha një djalë i gjatë i cili ishte jashtë derës së dyqanit, që tregtonte pajisje elektrike.

- Nuk mundemi, Nimet, - iu përgjigj Imeri. - Në orën dhjetë na duhet të jemi në Qeveri.

- Po na prezanto me këtë mikun, se s’po më duket shkupjan ky.

U futëm brenda. I dhashë dorën dhe u prezantova. E lamë të ktheheshim pasdite tek ai...